หลักการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพในการเลี้ยงสัตว์ปีก: มุมมองใหม่ในการควบคุมโรคความผิดปกติของการทำงานของระบบทางเดินอาหาร

ข้อพิจารณาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยสาเหตุ, โฮสต์ และสภาพแวดล้อม

ตัวการของโรค

ในที่นี้เราจะพูดถึงตัวการหรือเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดอาการท้องเสีย โดยจากมุมมองทางระบาดวิทยา เชื้อเหล่านี้ถือเป็นตัวการของโรคในระบบทางเดินอาหาร ถึงแม้ว่าตัวการที่ก่อให้เกิดโรคจะมีอยู่หลากหลายชนิด แต่มีคุณสมบัติพิเศษที่เหมือนกัน นั่นคือ เชื้อเหล่านี้สามารถถูกขับออกจากร่างกายได้ผ่านทางอุจจาระ และมีความทนทานต่อสภาพแวดล้อมที่หลากหลาย ทำให้มันมีชีวิตอยู่ได้เป็นระยะเวลานานหลายเดือน ก่อนจะเข้าสู่ร่างกายของโฮสต์ใหม่ผ่านทางปาก ดังนั้นจึงสามารถกล่าวได้ว่า โรคเหล่านี้เป็นโรคที่ติดต่อกันได้ตามวิถีทางอุจจาระ-ปาก

โฮสต์

โฮสต์ที่เป็นสาเหตุของโรคที่ทำให้เกิดอาการท้องเสียไม่มีความเฉพาะเจาะจงต่อแต่ละสิ่งมีชีวิต ทำให้เรามีความเข้าใจทางวิทยาศาสตร์ที่สามารถใช้ในการควบคุมปัจจัยที่ก่อให้เกิดอาการทางเดินอาหารในประชากรได้อย่างมีประสิทธิภาพ หากเรามุ่งเน้นการควบคุมเพียงบางเชื้อโรค อาจทำให้การกำจัดปัญหาไร้ประสิทธิผล ตัวอย่างเช่น เชื้อซัลโมเนลล่า (Salmonella) ได้ถูกพบว่าเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดการติดเชื้อในสัตว์โฮสต์มากกว่า 2,600 ชนิด ทั้งในสัตว์เลือดเย็นและสัตว์เลือดอุ่น นี่แสดงให้เห็นถึงความหลากหลายและความซับซ้อนของโฮสต์ที่เกี่ยวข้องกับการติดเชื้อจากเชื้อโรคดังกล่าว

สิ่งแวดล้อม

ความสัมพันธ์ระหว่างเจ้าบ้านและปรสิตได้รับอิทธิพลจากสิ่งแวดล้อมที่มีความหลากหลาย ซึ่งรวมถึงปัจจัยทางสังคมและเศรษฐกิจ เช่น ความยากจนและความร่ำรวย, ระดับการศึกษา, สภาพภูมิอากาศ, คุณสมบัติของดิน, ความหลากหลายของพืชพันธุ์ และป่าไม้ ซึ่งนั่นหมายถึงการมีอยู่ของสัตว์นักล่า, นกป่า และสัตว์ป่าชนิดต่าง ๆ นอกจากนี้ ลักษณะการใช้ประโยชน์จากสัตว์ เช่น การเลี้ยงสัตว์ปีกเพียงอย่างเดียว หรือการผสมผสานกับสัตว์ชนิดอื่น ๆ ก็มีบทบาทสำคัญ รวมไปถึงการมีฟาร์มแบบเปิดหรือฟาร์มหลังบ้านที่ส่งผลต่อความสัมพันธ์นี้ด้วย
ความสมดุลในความสัมพันธ์ระหว่างโฮสต์และปรสิตจะเกิดขึ้นเมื่อสภาพแวดล้อมเอื้อต่อการผลิตสัตว์ปีกตามวัตถุประสงค์ของโปรแกรมที่วางไว้ แต่หากสภาพแวดล้อมไม่อำนวย อาจส่งผลให้การเลี้ยงสัตว์ปีกต้องเผชิญกับการระบาดของโรค ซึ่งจะทำให้ความเสียหายเกิดขึ้นอย่างชัดเจนมากขึ้น

ควรพิจารณาว่าในการป้องกันโรค ซึ่งรวมถึงการกำจัด การป้องกัน และการควบคุม จะมีการนำมาตรการที่หลากหลายมาใช้ในการจัดการกับส่วนประกอบต่าง ๆ ของสิ่งแวดล้อม

โดยเมื่อมาตรการเหล่านี้ช่วยสร้างสมดุลระหว่างระบบป้องกันของโฮสต์และแรงกดดันจากสิ่งแวดล้อมแล้ว โรคที่เกิดขึ้นจะอยู่ในระดับที่สามารถควบคุมได้ ตามที่ปรากฏในรูปด้านล่าง และผลิตผลก็จะไม่ถูกกระทบกระเทือน

ความสมดุลที่กล่าวถึงนี้เปรียบเสมือนการตั้งดุลระหว่างพลังในการป้องกันของโฮสต์และแรงโจมตีจากสิ่งแวดล้อม ซึ่งการรักษาความสมดุลนี้เป็นอีกหนึ่งกุญแจสำคัญในการควบคุมโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ห่วงโซ่การแพร่กระจายของโรคที่ทำให้เกิดอาการทางเดินอาหาร

ห่วงโซ่การแพร่กระจายหรือห่วงโซ่ระบาดวิทยา เป็นกระบวนการที่ประกอบด้วยลิงก์สำคัญ ดังนี้

แหล่งของการติดเชื้อ

เริ่มจากนก ทั้งในบ้านและนกป่า ที่สามารถเป็นพาหะของปรสิตในร่างกาย นกเหล่านี้อาจมีอาการป่วยหรือเป็นพาหะที่มีสุขภาพดี โดยอาจกำลังอยู่ในระยะฟักตัวหรือการฟื้นตัว และทำหน้าที่เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรคที่สามารถแพร่กระจายไปยังสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ นอกจากนี้ สัตว์บ้านอื่น ๆ และสัตว์ป่า ก็สามารถเป็นพาหะในการติดเชื้อได้เช่นกัน

เส้นทางการกำจัด

การแพร่กระจายของปรสิตดำเนินการผ่านวิธีหรือพาหนะ โดยเฉพาะการแพร่เชื้อผ่านอุจจาระของสัตว์ที่มีเชื้อโรค

เส้นทางการแพร่กระจาย

นี่คือช่องทางที่ปรสิตใช้เพื่อเข้าสู่โฮสต์ใหม่ ซึ่งได้แก่ น้ำ, อาหาร, ที่นอน, ยุง, แมลงปีกแข็ง, รองเท้าบู๊ต หรือแม้แต่มือที่มีการปนเปื้อนด้วยปรสิต

ประตูเข้าสู่ร่างกาย

ช่องทางที่ปรสิตสามารถเข้าสู่โฮสต์ใหม่ โดยช่องทางหลักคือการเข้าสู่ร่างกายผ่านทางปาก

โฮสต์ที่อ่อนแอ

หมายถึงโฮสต์ใหม่ที่มีการติดเชื้อจากปรสิต ซึ่งมักแสดงอาการเจ็บป่วย

หมายเหตุ

หากไม่มีมาตรการควบคุมที่มีประสิทธิภาพ ห่วงโซ่การแพร่กระจายนี้จะเกิดขึ้นซ้ำไปซ้ำมาในประชากร ส่งผลให้การเกิดโรคเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

มาตรการป้องกันและควบคุมโรค

มาตรการที่เกี่ยวข้องกับแหล่งที่มาของการติดเชื้อ

การดูแลสุขภาพสัตว์ปีกให้เป็นไปตามความจำเป็น และการทำลายล็อตสัตว์เมื่อมีความจำเป็นตามกฎหมาย (เช่น ในกรณีของเชื้อแซลโมเนลลา)

มาตรการที่เกี่ยวข้องกับเส้นทางการแพร่กระจายของเชื้อ

การติดตั้งรั้วที่วางผนังเพื่อป้องกันสัตว์ไม่ให้เข้ามาในบริเวณฟักไข่; การติดตั้งอุปกรณ์กั้นเพื่อสุขอนามัย (เช่น ประตูสุขอนามัย) รวมถึงการรักษาความสะอาดของพนักงานและผู้เข้าชม; การทำความสะอาดพื้นที่บริเวณนอกโรงเรือน (โดยเฉพาะอย่างยิ่งการควบคุมจำนวนหนูและแมลงวัน); การบำบัดน้ำดื่มอย่างครบถ้วน ทั้งในด้านการเก็บรักษาและการกระจายน้ำ; การจัดการขยะและการกำจัดซากสัตว์อย่างเหมาะสม; การทำความสะอาดและฆ่าเชื้อพื้น เครื่องให้อาหารและน้ำดื่ม และม่านกั้นในพื้นที่สุขอนามัย; การควบคุมแมลงในพื้นที่ที่เป็นสุขอนามัย; และการป้องกันและควบคุมสัตว์ศัตรูพืช (เช่น หนู แมลงวัน และแมลงปีกแข็ง) ในช่วงเวลาที่สัตว์พักอาศัย

มาตรการที่เกี่ยวข้องกับสัตว์ที่มีความเสี่ยง

การฉีดวัคซีนให้กับสัตว์ที่มีความเสี่ยงเมื่อมีวัคซีนพร้อม

การกำหนดโปรแกรมควบคุมโรคความผิดปกติของการทำงานของระบบทางเดินอาหาร – ความปลอดภัยทางชีวภาพ

1. แนวทางปฏิบัติ

ในการกำหนดวัตถุประสงค์เริ่มต้น ระหว่าง และสุดท้าย รวมถึงการจัดทำคู่มือกระบวนการปฏิบัติงานและเอกสารขั้นตอนการปฏิบัติงาน (SOP) ดังนี้:

• วัตถุประสงค์เริ่มต้น: มุ่งเน้นที่การนำมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพมาใช้ให้เกิดประสิทธิภาพ
• วัตถุประสงค์ระหว่างทาง: มุ่งหวังในการลดอัตราการเจ็บป่วยและ/หรือการตาย พร้อมกับเพิ่มผลผลิต
• วัตถุประสงค์สุดท้าย: ตั้งเป้าหมายในการปรับปรุงสุขภาพของสัตว์ปีก

2. ขั้นตอนการดำเนินการ

ขั้นตอนการเตรียมการ: เริ่มต้นด้วยการรวบรวมข้อมูลและองค์ประกอบที่จำเป็นเพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ เช่น การประมาณค่าใช้จ่าย การคัดเลือกพนักงาน การกำหนดความรับผิดชอบ การฝึกอบรมพนักงาน รวมถึงการฝึกอบรมสัตวแพทย์ด้านระบาดวิทยา (ทั้งพื้นฐานและเฉพาะทาง) นอกจากนี้ยังควรมีการใช้สถิติชีวการแพทย์ โดยเสนอแนะให้การฝึกอบรมเป็นไปตามหลักการคุณภาพสมัยใหม่ พร้อมทั้งจัดทำระบบตรวจสอบคุณภาพภายใน (Self-monitoring) เพื่อให้มั่นใจในการดำเนินการที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัย.

ระยะการโจมตี: เป็นขั้นตอนการดำเนินการที่มุ่งเน้นความต่อเนื่องและมีระบบ โดยมีการประเมินผลอย่างสม่ำเสมอเพื่อปรับปรุงแนวทางและให้การดำเนินงานตรงจุดมากขึ้น

ระยะการเสริมสร้าง: เป็นการปรับมาตรการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพให้สอดคล้องกับวัตถุประสงค์หลัก ซึ่งจะต้องมีการปรับตัวเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการกลับมาของเชื้อโรคหรือโรคที่มีอยู่แล้ว

ระยะการบำรุงรักษา: ขั้นตอนนี้จะเป็นการดำเนินกิจกรรมตามแบบแผนที่ได้มีการวางไว้ก่อนหน้านี้ โดยจะนำเข้าไปผสมผสานกับแผนสุขภาพสัตว์ของสถานประกอบการหรือเขตพื้นที่นั้น ๆ

การประเมินผล: สำคัญต่อการดำเนินงานอย่างต่อเนื่อง โดยจะไม่เพียงแต่พึ่งพาการทดสอบในห้องปฏิบัติการเพื่อตรวจสอบการมีอยู่ของเชื้อโรค แต่ยังรวมถึงการวิเคราะห์ทางสถิติซึ่งจะประเมินตัวชี้วัดด้านสุขภาพ เช่น อัตราการเจ็บป่วยและอัตราการตาย รวมถึงตัวชี้วัดด้านการผลิต

โดยการทดสอบทางสถิติมักจะเป็นวิธีที่ไม่ซับซ้อน เช่น การตรวจสอบความแตกต่างระหว่างสัดส่วนของตัวแปรเชิงคุณภาพและการเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยของตัวแปรเชิงปริมาณ ซึ่งต้องมีการกำหนดระดับการปฏิเสธสมมติฐานล่วงหน้าเสมอ เพื่อให้ผลการวิเคราะห์มีความแม่นยำและเชื่อถือได้

องค์ประกอบของมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพ: สามารถแบ่งออกได้ดังนี้ ได้แก่ ความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงแนวคิด ความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงโครงสร้าง และความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงปฏิบัติการ

ความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงแนวคิด: เกี่ยวข้องกับการวางมาตรการเพื่อป้องกันและควบคุมอันตรายที่อาจเกิดขึ้นจากสิ่งแวดล้อม ซึ่งจะช่วยกำหนดกรอบในการติดตั้งโครงสร้างพื้นฐาน เช่น รั้วหรือประตูสุขอนามัย เพื่อให้มีการควบคุมสถานการณ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงโครงสร้าง:

 มุ่งเน้นไปที่การจัดการความเสี่ยงที่มีอยู่ในอาคารและสถานที่ต่างๆ รวมถึงอุปกรณ์ เครื่องใช้ สิ่งปูที่นอน รวมทั้งการควบคุมศัตรูพืชในพื้นที่ เพื่อให้บรรลุระดับความปลอดภัยที่กำหนดไว้

ความปลอดภัยทางชีวภาพเชิงปฏิบัติการ:  สื่อถึงการดำเนินการด้านสุขอนามัยสำหรับบุคลากรภายในสถานที่ รวมไปถึงผู้มาเยือน ผู้รับจ้าง หรือพนักงานประจำ เพื่อสร้างความมั่นใจว่าสภาพแวดล้อมในการทำงานและที่อาศัยมีความปลอดภัยและปลอดจากอันตราย

PDF